Galata Mevlevîhânesi'nde Medfun Zevat

Galata Mevlevîhânesi'nde kimi yapmış olduğu hizmetler ile gönüllere dokunmuş kimi şeyhlik makamına ermiş zâtlar mevlevîhânenin hâmûşân olarak anılan susanlar kısmında medfun bulunmaktadırlar.

Galata Mevlevîhânesi’nde medfun zatlar şöyledir:

* Nâyî Osman Dede

* Şeyh Galib Hazretleri

* Esrar Dede

* İbrahim Müteferrika

* Ankaravî İsmâil Rusûhî Efendi Hazretleri

* Vardakosta Seyyid Ahmed Ağa

* Derviş Sunullah

* Derviş Uzleti

* Fasih Dede

* Moralızâde Leyla Hanım

* Derviş Ganem

* Şehla-Meyyal Mehmed Dede

* Derviş Mezâkî

* Bakkalzâde Ali Dede

* Taib Dede

* Humbaracı Ahmed Paşa

* Mehmed Sadık Dede

* Hâlet Sa'id Efendi

* Kudretullah Dede

* Kudretullah Dede’nin Eşi Emine Hanım

* Kudretullah Dede’nin Oğlu Ataullah Dede

* Selanik Mevlevîhânesi Postnişini Ubeydullah Dede

* İsa Dede

* Selim Dede

* Hüseyin Dede

* Mehmed Ruhi Dede

Nâyî Osman Dede

Nâyî Osman Dede, İstanbul’un Vefa semtinde dünyaya gelmiştir. Tasavvuf, edebiyat ve mûsikîye ilgi duyan Nâyî Osman Dede genç yaşlarda Galata Mevlevîhânesi şeyhi Mesnevîhan Gavsî Ahmed Dede’ye intisap etmiştir. Hat sanatının bir yazı çeşidi olan Ta’lik yazıyı, Farsçayı, edebiyat bilgilerini ve ney üflemeyi Mesnevîhan Gavsî Ahmed Dede’den öğrenmiş daha sonra neyzenbaşılık görevine getirilmiştir. Mesnevîhan Gavsî Ahmed Dede’nin vefatından sonra şeyhlik makamına getirilmiş ve şeyhlik döneminin önemli bir kısmı devlet erkânının ilim, sanat, edebiyat ve mûsikîye yakın ilgi duyduğu Lâle Devri’ne rastlamıştır. III. Ahmed Han ve Sadrazam Damad İbrâhim Paşa’nın teşvik ve himâyesini gören Osman Dede otuz üç yıl bu görevi sürdürdükten sonra vefat etmiş ve Gavsî Ahmed Dede’nin Mevlevîhâne avlusundaki türbesine defnedilmiştir. [1] Zamanla türbe yıkılmış, 1944 yılında Maârif Vekili Hasan Âli Yücel günümüzdeki mezar taşını diktirmiştir. Vefatına, “Osman Dede göçtü ola sırrı bâkî” (Seyyid Vehbi); “Değişti devr-i bâkî ile fânîyi Dede Osman” (Tâhirülmevlevî); “Adne gitti asr kutbu Mevlevî Osman Dede” (Nazîr) mısraları tarih düşürülmüştür[2]

Şeyh Galib Hazretleri

Şeyh Galib Hazretleri 1757 yılında İstanbul’da doğmuştur. Şeyh Galib Hazretleri’nin dedesi Mehmed Efendi de Mevlevî tarîki mensuplarındandır.[3] İyi bir tasavvuf eğitimi almış, Arapça öğrenmiş, şiirle ilgilenmiş ve genç yaşta şair olarak tanınmıştır. İlk olarak Esad mahlasını kullanmıştır.  Başkalarının da bu mahlası kullandığını görünce şiirlerinde Galib adını kullanmaya başlamış ve 24 yaşında dîvan sahibi olmuştur. Bir süre sonra Konya Mevlâna Dergâhı’nda çileye girmiş, çilesini burada tamamlayamamış İstanbul’a döndüğü zaman Yenikapı Mevlevîhânesi’nde tekrar çileye girmiş ve ‘dede’ unvanını almıştır. 1791 yılında Galata Mevlevîhânesi’ne şeyh olmuş, 1792 yılında ‘İlhâmî’ mahlasıyla şiirler yazan ve hat sanatıyla da uğraşan hükümdar III. Selim Han’a Galata Mevlevîhânesi’nin tamiri için bir kasîde takdim etmiş, bunun üzerine pâdişah onun arzusunu yerine getirerek tekkeyi tamir ettirmiştir. Hükümdarın tekke ve Şeyh Galib Hazretleri ile alâkası 1793’te Mevlevîhâne’ye bir şadırvan, 1794’te semâhâne içine pâdişahların Cuma namazı, bayram namazı ve kandil gecelerinde namaz kıldıkları bölüm olan Mahfel-i Hümâyun yaptırmasıyla devam etmiş, ayrıca 1795’te semâhâneyi yeniden tamir ettirmiştir.[4] 8 yıl kadar Galata Mevlevîhânesi’ne şeyhlik yapan Şeyh Galib Hazretleri, 1799 yılında İstanbul’da vefat etmiştir ve Mevlevîhânedeki türbesinde medfundur.

Esrar Dede

Esrar Dede, 1748 yılında İstanbul’da doğmuştur ve gerçek adı Mehmed’dir. İyi bir eğitim almış, Arapça, Farsça, Rumca, Latince ve İtalyanca dillerini öğrenmiştir. Şeyh Galib Hazretleri’nin, Galata Mevlevîhânesi’nin şeyhi olduğu dönemde Mevlevîliğe intisap etmiştir.  Bazı kaynaklarda Şeyh Galib Hazretleri’nin poştnişin olmasından önce çileye girdiği, onun gözetimi altında çilesini tamamlayarak çileye giren dervişlere yol gösteren kazancı dedeliğe yükseldiği ileri sürülmektedir.[5] Ömrünü Galata Mevlevîhânesi’nde kendisine ayrılmış olan odada tamamlamıştır.

İbrahim Müteferrika

1670-1674 yılları arasında bugünkü Romanya topraklarında dünyaya geldiği rivâyet edilmektedir. 1692 yılında İkinci Viyana Kuşatması döneminde esir olarak Osmanlı Devleti’nin eline düşmüş ve ilerleyen dönemde Müslüman olmuştur. Devlet yönetimini kısa sürede kavramış ve Osmanlı Devleti’nde pâdişaha ve vezirlere hizmet eden kişi olan müteferrika olmuştur. Matbaacılığı ile ün kazanmış ve Risâle-i İslâmiye adlı kitabı yazmıştır. Bu matbaada basılan kitapların tarih, coğrafya, dil ve askerlik ile ilgili olduğu dikkat çekmektedir. İbrahim Müteferrika, bastığı kitapların çoğuna ilâveler, açıklamalar, notlar ve haritalar ekleyerek zenginleştirmiş, ayrıca dinle alakalı olmayan kitapların basımı için fetvâ almıştır.[6] Aynalıkavak’ta olan kabri 1942 yılında kaybolmakta iken Türkiye Turing ve Otomobil kurumunca Mevlevîhâne’nin hâmûşân bölümünde Humbaracıbaşı Ahmet Paşa’nın yanına defnedilmiştir.[7]

Ankaravî İsmail Rüsûhî Efendi Hazretleri

Asıl adı İsmail bin Ahmed olan İsmail Rüsûhî Efendi Hazretleri’ne Ankara’da doğduğu için Ankaravî denmiştir. Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte 1600’lü yılların ortalarında doğduğu rivâyet edilmektedir. Arapça ve Farsça öğrenmiş bu dillerde eserler yazmıştır. Bayramiyye tarîkine intisap ederek şeyhlik makamına yükselmiş, bu arada Halvetiyye tarîkinden de icâzet almıştır. Bayramî şeyhi olarak irşad vazîfesine devam ederken gözlerinden rahatsızlanmış, tedavi maksadıyla gittiği Konya’da Mevlevî dergâhı şeyhlerinden Bostan Çelebi ile tanışarak onun teşvikiyle Mevleviyye tarîkine girmiştir.[8] İstanbul’a gittiğinde Galata Mevlevîhânesi’ne şeyh olmuş ve 20 yıl kadar bu makamda kalmıştır. Kabri Galata Mevlevîhânesi bahçesindeki türbededir.

Vardakosta Seyid Ahmed Ağa

Bir bestekar olan Seyid Ahmed Ağa 1724-1794 yılları arasında yaşamıştır ve Kulekapısı Mevlevîhânesi Hz. Şarih türbesinin sağ tarafında, Şeyh Galib Hazretleri’nin babası Mustafa Reşid Efendi ve Derviş Ganem’le yan yana medfundur. [9] Osmanlı Devleti’nde halk arasında güçlü kuvvetli kadın ve erkekler için kullanılan vardakosta lakabı ile anılmıştır. [10]

Derviş Sun'ullah

Asıl ismi Sun’ullah olup Ereğli’de dünyaya gelmiş, bu yüzden Sun'î mahlasını kullanmıştır. Doğum tarihi belli değildir. Gençlik yıllarını seyahatle geçirmiş, sonra da Galata Mevlevîhânesine girerek Sultan Divanî’nin halîfesi olmuştur. Mevlevîhânede tarîkat âdabını lâyıkıyla yerine getirerek dergâhta kısa sürede ilerleme kat etmiştir. Dergâhta Derviş Sun’ullah olarak tanınmış 1592’de vefat etmiştir.[11] Hâmûşânda Hz. Şarih Türbesinin hemen arkasında bir ağacın dibinde medfundur.

Derviş Uzleti

Derviş Uzleti İstanbulludur ve asıl adı Mehmed’dir. Bir süre Yeniçeri ocağında bulunduktan sonra Kulekapısı Mevlevîhânesi Şeyhi Arzî Dede’nin zikir halakasına katılmış ve mevlevîliğin gerçek ve mert bir eri olmuştur. Ünü Değirmencizâde olarak yayılmıştır. Güçlü bir Mevlevî şairidir. 1668 yılında vefat etmiş ve Hâmûşânda medfundur.[12]

Fasih Dede

Devlet adamı âlim, şair ve asıl adı Ahmed olan Fasih Dede Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri’nin Arnavutluk’u fethettiği dönemde Müslüman olmuş ve Gavsi Ahmed Dede’nin şeyh olduğu dönemde Galata Mevlevîhânesi’ne intisap etmiştir. Burada çileye girmiş ve ‘dede’ unvanı almıştır. Türkçe ve Farsça eserleri bulunmaktadır.

Moralızâde Leyla Hanım

Kazasker Moralızâde Hâmid Efendinin kızı olan Leyla Hanım, 19. yüzyılın ünlü dîvan şairlerinden biridir ve Galata Mevlevîhânesi bahçesinde medfundur.

KAYNAKÇA

-Dervişoğlu V. Ş. (2019) Fetih Sonrası İstanbul’da Mevlevî’liğin Tarihsel Süreci: Yenikapı Ve Galata Mevlevîhânesi Örnekleri, 32-35

-Erdoğan M. Mevlevi Kuruluşları Arasında İstanbul Mevlevihaneleri

-Uzluk Ş. (1943), Mevlâna’nın Ressamları, Konya Halkevi Aylık Kültür Dergisi, s. 23-36

-https://istanbultarihi.ist/173-galata-mevlevihanesi Safi Arpaguş Erişim Tarihi: 05.05.2022

-http://muze.semazen.net/content.php?id=00154 Erişim Tarihi: 05.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/galata-mevlevihanesi M. Baha Tanman Erişim Tarihi: 05.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/osman-dede-nayi Süleyman Ergüner Erişim Tarihi: 05.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-galib M. Muhsin Kalkışım Erişim Tarihi: 06.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/esrar-dede Hasan Aksoy Erişim Tarihi: 06.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim-muteferrika Erhan Afyoncu Erişim Tarihi: 06.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/ankaravi-ismail-rusuhi Erhan Yetik Erişim Tarihi: 06.05.2022

-https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-aga-vardakosta Nuri Özcan Erişim Tarihi: 10.05.2022

-http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/suni-dervis-sunullah-dede Abdulkadir Erkal Erişim: Tarihi 10.05.2022

-http://www.kulturvarliklari.gov.tr/yazdir?A702E736908704E50E4BB8F5C205ABE7 Erişim Tarihi:10.05.2022

 
[1]https://islamansiklopedisi.org.tr/osman-dede-nayi

[2]https://islamansiklopedisi.org.tr/osman-dede-nayi

[3]https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-galib

[4]https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh-galib

[5]https://islamansiklopedisi.org.tr/esrar-dede

[6]http://muze.semazen.net/content.php?id=00154

[7]http://muze.semazen.net/content.php?id=00154

[8]https://islamansiklopedisi.org.tr/ankaravi-ismail-rusuhi

[9]http://muze.semazen.net/content.php?id=00154

[10]https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-aga-vardakosta

[11]http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/suni-dervis-sunullah-dede

[12]http://muze.semazen.net/content.php?id=00154